W Trosce o Twoje zdrowie – Poradnik Sanity
lek. Małgorzata Nieznańska, Narodowy Instytut Kardiologii
Mimo iż nadciśnienie tętnicze powszechnie kojarzone jest głównie jako choroba wieku dorosłego, często dotyka również dzieci i nastolatków, stanowiąc w tej grupie jedno z najczęstszych schorzeń o przewlekłym charakterze. Dostępne statystyki wskazują, że dotyczy 3-5% dzieci i młodzieży w wieku do 18 lat, natomiast u dzieci z chorobami nerek, cukrzycą czy otyłością odsetek ten wzrasta od 5 do nawet 40%. Sprawdź, jakie są przyczyny nadciśnienia i co należy zrobić, gdy zostanie już ono stwierdzone u Twojego dziecka.
Przyczyny nadciśnienia u dzieci
W zależności od przyczyny nadciśnienia tętniczego wyróżnia się jego dwa typy: pierwotne i wtórne. U młodszych dzieci, zwłaszcza tych w pierwszej dekadzie życia, najczęściej obserwuje się postać wtórną nadciśnienia tętniczego. To oznacza, że jest ono efektem innej choroby wyjściowej, którą należy zdiagnozować i leczyć.
Przyczynami wtórnego nadciśnienia tętniczego u najmłodszych są najczęściej choroby miąższu nerek oraz nieprawidłowości naczyń nerkowych, a także schorzenia endokrynologiczne oraz wady układu krążenia. Są także genetycznie uwarunkowane zespoły i zaburzenia, dla których charakterystyczne jest występowanie nadciśnienia tętniczego. Towarzyszą mu często nieprawidłowości w profilu steroidów w moczu, stężeniu elektrolitów czy wodorowęglanów.
U dzieci powyżej 12. roku życia częściej występuje nadciśnienie tętnicze pierwotne, które obecnie w związku z epidemią otyłości coraz częściej diagnozowane jest także wśród młodszych dzieci. Nadciśnienie tętnicze pierwotne, zwane również samoistnym, rozpoznajemy, kiedy mimo licznych prób diagnostycznych, ustalenie jego wyjściowej przyczyny nie jest możliwe. Rozwija się za sprawą różnych mechanizmów, które są wypadkową czynników genetycznych i środowiskowych.
Kiedy stwierdzamy nadciśnienie u dzieci?
Kryteria rozpoznania nadciśnienia tętniczego u dzieci są inne niż u dorosłych. Zgodnie z wytycznymi Polskiego Towarzystwa Nadciśnienia Tętniczego, aby zdiagnozować nadciśnienie tętnicze u dziecka do lat 16, niezbędne jest stwierdzenie w trakcie trzech niezależnych pomiarów takich wartości ciśnienia tętniczego krwi, które są równe lub przekraczające 95 percentyla dla wieku, płci i wzrostu. Konieczne jest zatem odniesienie uzyskanych wyników do siatek centylowych. W przypadku dzieci od 16. roku życia zaleca się stosowanie klasyfikacji jak u dorosłych i w tym przypadku nadciśnienie tętnicze rozpoznajemy, jeśli pomiary wynoszą 140/90 mm Hg lub więcej.
W przypadku dzieci powyżej 5. roku życia oraz tych, które mają więcej niż 120 cm wzrostu diagnoza nadciśnienia tętniczego powinna zostać zweryfikowana pomiarem ABPM. Jest to procedura ambulatoryjnego całodobowego pomiaru ciśnienia, która pozwala zauważyć jego zmiany w związku z charakterem aktywności. Ogranicza również wypaczanie wyniku, co może mieć miejsce w przypadku gabinetowego pomiaru, u pacjentów doznających w związku tym stresu (efekt białego fartucha). Ze względu na trudności w interpretacji wyników ABPM u młodszych dzieci, badania nie wykonuje się poniżej 5. roku życia, a rozpoznanie u tych dzieci stawia się wyłącznie na podstawie pomiarów ciśnienia w gabinecie lekarskim.
Jak i dlaczego powinno się kontrolować ciśnienie u dzieci?
Zgodnie z wytycznymi Polskiego Towarzystwa Nadciśnienia Tętniczego pomiary ciśnienia tętniczego krwi u dzieci należy wykonywać od 3. roku życia. Ciśnienie należy mierzyć przynajmniej raz w roku podczas rutynowej wizyty lekarskiej, a także podczas wizyt, które wynikają z problemu zdrowotnego.
W przypadku dzieci poniżej 3. roku życia wskazane jest wykonywanie pomiarów ciśnienia wtedy gdy są one w grupie narażonej na wystąpienie nadciśnienia tętniczego. Do takiej grupy zaliczane są dzieci:
- obciążone wywiadem okołoporodowym (wcześniactwo, niska masa urodzeniowa, poddawanie intensywnej terapii w tym czasie),
- dotknięte wadami wrodzonymi,
- z chorobami układu krążenia czy nerek, nowotworami,
- z nawracającymi zakażeniami układu moczowego
- po transplantacji narządów czy przeszczepie szpiku,
- stosujące leki mające wpływ na wysokość ciśnienia tętniczego.
Celem jest jak najszybsze zdiagnozowanie nieprawidłowości i tym samym podjęcie stosownej terapii. Jednocześnie jako potencjalną grupę ryzyka rozwoju nadciśnienia tętniczego należy wskazać dzieci i młodzież z nadwagą oraz otyłością, więc również u nich warto przeprowadzić pomiary.
Rozpoznanie nadciśnienia u dziecka powinno pociągać za sobą działania, których celem jest wyjaśnienie przyczyny takiego stanu. Uwzględniając wiek, okoliczności rozpoznania, informacje z wywiadu, wyniki badań fizykalnych i dodatkowych należy ustalić prawdopodobieństwo pierwotnej lub wtórnej przyczyny choroby. Może się okazać, że to właśnie zaobserwowanie podwyższonego ciśnienia u dziecka pozwoli na szybsze wykrycie groźnej choroby.
Prawidłowe mierzenie ciśnienia w warunkach gabinetowych i domowych
Samodzielny pomiar ciśnienia tętniczego krwi wydaje się dość prostą sprawą — w końcu obecnie dysponujemy prostymi w obsłudze urządzeniami do jego monitorowania. Równie istotne jest jednak zarówno przygotowanie do badania, jak i zadbanie o pewne szczegóły. Ciśnienie tętnicze należy mierzyć po kilku minutach odpoczynku w pozycji siedzącej. Nie powinno się wykonywać pomiaru w trakcie 30 minut bezpośrednio po posiłku oraz zaraz po przyjęciu leków wpływających na poziom ciśnienia. Należy również dobrać mankiet o odpowiedniej długości i szerokości (ten używany dla osób dorosłych się nie sprawdzi, pomiary uzyskiwane z jego udziałem będą nieprawidłowe). Na której ręce powinniśmy mierzyć ciśnienie? W większości przypadków pomiar odbywa się na lewej ręce, jednak to nie jest regułą. Dlatego trzeba pamiętać o tym, że powinien być wykonany na ręce niedominującej – w przypadku osób leworęcznych będzie to ta prawa. W przypadku niesprawności ręki dominującej (np. unieruchomienie w gipsie) pomiar wykonuje się na tej dostępnej i zdrowej kończynie.
U tych dzieci, u których rozpoznano nadciśnienie tętnicze, pomiary ciśnienia powinno się wykonywać przy użyciu specjalistycznego urządzenia. Za wiarygodne uznaje się pomiary wykonywane: 2 razy dziennie, w równych odstępach czasowych i przed podaniem leków obniżających ciśnienie przez minimum 3 doby, a najlepiej przez 7 kolejnych dni. Zaleca się także wykonanie 2-3 pomiarów w krótkich odstępach i zapisanie wartości pomiaru ostatniego.
Całe to przygotowanie i prawidłowe wykonywanie pomiarów jest niezwykle istotne – rzetelnie prowadzone uznaje się bowiem za wiarygodny wskaźnik efektywności leczenia.
Bibliografia:
- A. Tykarski i wsp. (red). Zalecenia postępowania diagnostycznego i terapeutycznego w nadciśnieniu tętniczym u dzieci i młodzieży [w:] Zasady postępowania w nadciśnieniu tętniczym — 2019 rok, Wytyczne Polskiego Towarzystwa Nadciśnienia Tętniczego. Nadciśnienie Tętnicze w Praktyce 2019, tom 5, nr 1, s. 61 – 65.
- B. Kupczak-Wiśniowska i wsp. Otyłość u dzieci – problem współczesnego społeczeństwa. Pielęgniarstwo XXI wieku 2017, Vol.16, Nr 1 (58), s. 44-50.
- B. Banaszak i wsp. Nadciśnienie tętnicze u dzieci i młodzieży – optymalizacja procesu diagnostyczno-terapeutycznego. Pediatra Med Rodz 2015, nr 11 (3), s. 278–288.
- A. Żurowska i wsp. Rekomendacje Polskiego Towarzystwa Nefrologii Dziecięcej (PTNFD) dotyczące postępowania z dzieckiem z podwyższonym ciśnieniem tętniczym. Forum Medycyny Rodzinne 2015, nr 9(5), s. 349–375.
